DOSSIER

Archief

'Familieprobleem' Bhutan wordt rottende wond

KEES BROERE − 26/06/96, 00:00

bron: Trouw

THIMPHU - Jigme Singye Wangchuk, de vorst van het Himalaya-staatje Bhutan, is een deel van zijn onderdanen kwijtgeraakt. Zelf sprak de koning een paar jaar geleden van een 'familieprobleem'. Zijn minister van buitenlandse zaken echter duidt de zaak nauwkeuriger aan: “Het is een etnisch probleem”.

Veertig jaar geleden hadden, op Nepalezen en Tibetanen na, nog maar zo'n twintig buitenlanders ooit voet in Bhutan gezet. Het moeilijk toegankelijke land, met jungles in het zuiden en kilometers hoge bergen in het noorden, leidde een naar binnen gekeerd bestaan. Tegenwoordig is Bhutan vooral bekend door zijn unieke, vrijwel ongeschonden natuur. En door zijn vluchtelingen, die wonen in kampen in het naburige Nepal.

Officieel is in Bhutan zelf van geen probleem sprake. Overal in het land glimlacht het portret van de koning zijn onderdanen tegemoet. 'Eén land, één volk' is een slogan die vaak onder het portret te vinden is. Het is de vertolking van een droom: de verschillende etnische groepen zoeken nog steeds hun plaats.

Begin deze eeuw kwam de macht aan de Ngalongs, met de vorming van de monarchie. Samen met de Sarchops uit het oosten en de Khengs uit Centraal-Bhutan staan zij bekend als de Drukpa's, de even slimme als vriendelijke boeddhisten uit 'Druk Yul', het Land van de Draak.

Maar met de Drukpa's is hooguit driekwart van het Bhutanese verhaal verteld. Rond 1900 trokken etnische Nepalezen het land binnen. Voor een deel kwamen zij uitdrukkelijk op uitnodiging van de heersers, die arbeiders zochten voor de tropische landbouw in het zuiden. In de jaren dertig waren er al zo'n 60 000.

Opkomende macht

De Bhutanese vorsten lieten zich tot 1957 in het zuiden niet zien. De Nepali's misten hen niet; zij hadden toegang tot scholing, waren gezond en materieel niet slecht af. Pas toen zij politiek van zich lieten horen, begonnen de problemen. De groei van het aantal etnische Nepalezen leek een bedreiging te kunnen vormen voor de machthebbers.

Een campagne van 'Bhutanisering' begon. 'Driglam Namzha', de boeddhistische sociale code, werd aan het einde van de jaren tachtig nieuw leven ingeblazen. Het Dzongkha, de taal van de Ngalongs, werd de officiële taal. Het dragen van 'gho' en 'kira', traditionele Bhutanese kledij, gold als een officieuze plicht. Nepali's moesten bewijzen voor 1958 het land binnengekomen te zijn om direct als Bhutanees staatsburger erkenning te krijgen.

“De sociale code is niets nieuws”, zegt Dawa Tsering, de man die al 26 jaar Bhutans minister van buitenlandse zaken is. “Zij is geïntroduceerd door Shabdrung Nawang Namgyal, het universele genie dat Bhutan tot een eenheid heeft gemaakt.” De code zou opnieuw zijn ingevoerd om illegale immigranten te weren. Bhutanese politici voegen daaraan graag toe dat in het rijke West-Europa een vergelijkbare 'dreiging' maar al te bekend is.

Feit is in elk geval dat de koning van Bhutan, deels gesteund door 'overenthousiaste' militairen, enkele jaren geleden een deel van zijn bevolking kwijtraakte. Deels doordat Nepali's zelf besloten dat zij in Bhutan niet langer welkom waren, deels doordat zij zich direct bedreigd voelden, deels doordat zij niet deel wensten te nemen aan het opstandig verzet tegen de Bhutanisering en deels doordat zij gewelddadig de grens over zijn gezet. Het 'familieprobleem' liep danig uit de hand.

Nepal telt een 120 000 gevluchte Nepali's - een vijfde van de Bhutanese bevolking. Zij zijn voor het merendeel ondergebracht in acht kampen. De Nepalese regering wil dat zij allemaal naar Bhutan teruggaan. Maar dat wil alleen 'bonafide' Nepali's terugnemen.

Geen oplossing

In het buitenland is weinig bekend over deze 'etnische zuivering' in Himalaya-stijl. Dat heeft alles te maken met de positie van het machtige India, dat Nepal weigert de zaak te internationaliseren. De UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, zegt niet oneindig fondsen ter beschikking te blijven stellen. Maar de bilaterale onderhandelingen tussen Bhutan en Nepal hebben nog niets opgeleverd.

Volgens een Bhutanees die toegang heeft tot de hoogste politieke kringen van zijn land is de vluchtelingenkwestie “de grootste crisis van het hedendaagse Bhutan”. Hij spreekt zelfs van een “wond, die langzaam begint te rotten”.

Maar het rommelt ook binnen de drie groepen die te zamen de Drukpa's vormen. Bhutanese ingewijden, die allen anoniem willen blijven, vertellen hoe Sarchops zich net als de mensen in het zuiden bewust achtergesteld beginnen te voelen. Volgens deze Bhutanezen lopen de Ngalongs, de heersers, het gevaar dat de geforceerde overheersing van andere bevolkingsgroepen zich op een dag krachtig tegen hen zal keren.

Het lijkt erop dat de Bhutanese machthebbers met de deels gewelddadige verdrijving van Nepali's hun hand hebben overspeeld. Rapporten van de UNHCR maar ook van Amnesty International maken melding van verkrachting en marteling. Ook al zouden dergelijke praktijken slechts op kleine schaal hebben plaatsgevonden, dan nog doen zij het beeld van de lieflijke Himalaya-staat internationaal weinig goed.

Minister Tsering is het daarmee niet eens. “Wij hebben volstrekt geen kater als het gaat om het imago van Bhutan”, zegt hij. De Bhutanese bewindsman hoopt dat “redelijk spoedig” opnieuw met Nepal onderhandeld kan worden. Waarnemers menen echter dat Bhutan de kwestie juist opzettelijk vertraagt en nooit bereid zal zijn meer dan circa vijfduizend mensen uit de kampen weer op te nemen.

Maar vooraanstaande Bhutanezen maken zich grote zorgen. Een van hen zegt: “Die mensen zitten daar in de kampen. De wereld kijkt steeds kritischer toe. Het doet de naam van Bhutan geen goed.”